Irmina | Strona Irminy Wójcik

Kąkol, cieciorka i inne „chwasty”

Chwastem zwana jest roślina dziko rosnąca roślina utrudniająca uprawy, niepożądana z punktu widzenia osoby posługującej się tym terminem. Pozwolę sobie zauważyć , że wiele uznawanych dawniej za chwasty to dziś rośliny ginące, niektóre (np. niektóre chwasty lnu) są już w Polsce wymarłe . Takie rośliny jak :Złocień polny (Chrysanthemum segetum) , Mak polny (Papaver rhoeas) ,Maruna bezwonna (Tripleurospermum inodorum) ,Rumian polny (Anthemis arvensis),Chaber bławatek (Centaurea cyanus) ,Wyka brudnożółta (Vicia grandiflora) ,Wyka ptasia (Vicia cracca) ,Kąkol (Agrostemma githago) ,Poziewnik – kilka gatunków m.in. Galeopsis speciosa, G. pubescens i G. tetrahit i wiele innych roślin tego typu roślin samorozsiewających i mogących przetrwać w banku nasion gleb nawet kilkadziesiąt lat może być uznawana przez rolników za „chwasty” w uprawach lecz w innych okolicznościach , w ogródku będzie pełniła rolę dekoracyjną i pożądaną tworząc uroczą łączkę i naturalny ekosystem żywiący „robaczki” , owady i inne zwierzęta 🙂 . Nie do końca poznaliśmy rolę i wzajemne oddziaływanie na siebie roślin w ekosystemie , w tym także tych pejoratywnie zwanymi „chwastami” lecz wiele wskazuje na ich zaskakujące właściwości. Wiele z nich wręcz stymuluje wzrost roślin uprawnych !. Przez wiele lat człowiek próbował wytępić chwasty jako element niepożądany w uprawach. W obecnych czasach mówimy o ochronie chwastów. Już w 1876, Ralph Waldo Emmerson mówił, że chwast to roślina, której zalety nie zostały jeszcze odkryte. Teraz wiemy, że korzyści wynikające z obecności chwastów, w systemach rolniczych przemawiają za traktowaniem wielu tzw. chwastów jako roślin towarzyszących uprawom (Hochół, 2003). Spotykane są poglądy, że niewielka liczba chwastów jest pożądana w niektórych uprawach, bo może działać plonotwórczo (np. perz w życie i owsie, chaber bławatek w pszenicy, kąkol w życie, chwasty rumianowate w pszenicy, komosa biała w ziemniakach), ponieważ substancje biologicznie aktywne (allelopatyny) wydzielane do gleby przez chwasty mogą stymulować rozwój roślin (Hochół 2003). Bioróżnorodność uprawianych roślin jest drastycznie ograniczana i zagrożona w obecnej dobie. Krajowa strategia ochrony i umiarkowanego użytkowania różnorodności biologicznej (2003) przygotowana na wniosek Ministerstwa Środowiska Polski i sporządzona na podstawie „Konwencji o różnorodności biologicznej”, którą ogłoszono podczas „Szczytu Ziemi” w Rio de Janeiro w 1992 podkreśla, iż należy chronić, co do tej pory było niedocenione czy wręcz z premedytacją niszczone „np. tzw. szkodniki czy chwasty”, ponieważ, tak jak wyżej wspominano, z punktu widzenia konwencji nie istnieje pojęcie „szkodnika” czy „chwastu”. Jakikolwiek spłachetek ziemi utrzymany w stanie w miarę „czystym” i wolnym od nadmiernej ingerencji to ziarenko nadziei dla zachowania dziedzictwa dla przyszłych pokoleń . Należy podkreślić, że chwasty mogą spełniać bardzo korzystne funkcje z punktu widzenia człowieka. Stała ich obecność ogranicza np. erozję pól, ponieważ ochraniają wierzchnią warstwę gleby przed zaskorupieniem i wysuszeniem. Rośliny towarzyszące uprawom posiadają jeszcze wiele innych pozytywnych oddziaływań. Zatrzymują składniki pokarmowe w glebie i tak np.:

Przyczyniają się do wzbogacenia gleby w związki azotowe i wapń np. wyka czy koniczyna;
Stwarzają korzystne warunki dla rozwoju organizmów pożytecznych, które hamują rozwój szkodników polnych dlatego, że chwasty wydzielają przez systemy korzeniowe różne związki chemiczne, którymi żywią się drobnoustroje glebowe, a po przeoraniu, chwasty rozkładają się w glebie zastępując do pewnego stopnia kompostowanie i nawożenie obornikiem;
Mogą stymulować wzrost roślin uprawnych (allelopatia), np. kąkol wydziela takie związki chemiczne, które pozytywnie wpływają na wzrost żyta czy nawet pszenicy, tak samo jak fiołek polny czy wyka;
Wykorzystane są jako broń biologiczna, np. gorczyca polna działa hamująco na rozwój mszyc, jak również wrotycz pospolity na stonkę ziemniaczaną;
Bardzo często konkurują między sobą, a nie tylko z rośliną uprawną, więc duża liczba chwastów na polu (przy ich niskich stopniach ilościowości) nie zawsze oznacza obniżenie plonu rośliny uprawnej. Warto podkreślić, że podczas zbiorów, chwasty należące do niskiej warstwy łanu w ogóle nie dostają się do materiału siewnego (ze względu na dużą wysokość nożyc tnących kombajnu);
Stanowią wartościową domieszkę paszową np. ostrożeń polny, babka zwyczajna czy mniszek pospolity chętnie są zjadane przez króliki;
Stanowią pokarm dla ptaków np. nasiona wyki ptasiej rdestu ptasiego, perzu, gwiazdnicy, a także koniczyny są świetnymi dodatkami pokarmowymi dla większości małych ptaków;
Stanowią pokarm dla człowieka np. młode liście babki zwyczajnej, lancetowatej czy średniej mogą być zjedzone na surowo, starsze po kilku minutach gotowania, a żółtlica owłosiona i drobnokwiatowa mają jadalne liście i młode pędy;
Są wykorzystywane w przemyśle kosmetycznym;
Posiadają właściwości lecznicze

W Europie Zachodniej, jak i w niektórych regionach Polski prowadzi się dziś programy ochrony tzw. chwastów. Polegają one m.in. na tworzeniu kolekcji nasion, uprawach zachowawczych, a także propagowaniu mody na tzw. ogródki chwastów. Program ochrony chwastów prowadzi m.in. Klub Przyrodników.